ભાગ ૨: શ્રી મહાવીર સ્વામી ભગ​વાને ઇન્દ્રભૂતિ-વિપ્ર(ગૌતમ સ્વામી) નો આત્મા અંગેનો સંશય કઇ રીતે દુર કર્યો?

આગળનાં ભાગમાં આપણે તર્કથી જોયું કે આત્મા દેખાતો ન હોવા છતા આત્માનું અસ્તિત્વ તો છે જ​. આ ભાગમાં આપણે જોઇશું કે શ્રી મહાવીર સ્વામી ભગ​વાને ઇન્દ્રભૂતિ-વિપ્ર(ગૌતમ સ્વામી) નો આત્મા અંગેનો સંશય કઇ રીતે દુર કર્યો?

“विज्ञानघन एवैतेम्यो भूतेभ्यः समुत्थाय तान्ये वाऽनु विनश्यति, न प्रेत्यसंज्ञाऽस्ति”

• ૧૪ વિદ્યાના પારંગત અને સર્વજ્ઞપણા નો દાવો ધરાવતા ૫૦૦ શિષ્યોના પરિવારવાળા એવા શ્રી ઇન્દ્રભૂતિ-વિપ્રને પણ​ ઉપરોક્ત​ વેદ વાક્યથી સંશય​ થયો હતો કે આત્મા છે કે નહીં?
• ઇન્દ્રભૂતિને જ્યારે ભગવાન મહાવીર પરમાત્માનો સુયોગ સાંપડ્યો અને પ્રભુએ “વિજ્ઞાનધન” એ વેદ વાક્યનો સાચો અર્થ સમજાવ્યો.

ઉપરોક્ત​ વેદવાક્યનો શ્રી ઇન્દ્રભૂતિએ કરેલો અર્થ:

• ”विज्ञानघन एव”: એટલે વિજ્ઞાનનો સમુદાય જ.
• “एतेम्या भूतेभ्यः समुत्थाय”: આ પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ એ પાંચ ભૂતોમાંથી ઉત્પન્ન થઈ ને
• “तान्येवाऽनु विनश्यति”: પાછો તે પાંચ ભૂતોમાંજ લય પામે છે અર્થાત મળી જાય છે, માટે એ પાંચભૂતોથી ભિન્ન “આત્મા” નામનો કોઇપણ પદાર્થ નથી.
• તેથી કરીને “न प्रेत्यसंज्ञाऽस्ति” મરીને પુનર્જન્મ થતો નથી. અર્થાત પરલોકની સંજ્ઞા નથી.

અર્થાત​: વિજ્ઞાનધન (વિજ્ઞાનનો સમુદાય - જ્ઞાનશકિત) જ આ (પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ અને આકાશ નામના પાંચ) મહાભૂતોમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે અને નષ્ટ થતા નષ્ટ થઈ જાય છે. મર્યા પછી સંજ્ઞા (જીવ) રહેતી નથી.

• કાયારૂપે પરિણામ પામેલા એ પાંચ ભૂતોમાંથી વિજ્ઞાનનો સમુદાય(જ્ઞાનશકિત) ઉત્પન્ન થઈને, જેમ પાણીમાં ઉત્પન્ન થયેલો પરપેટો પાણીમાં જ મળી જાય છે, તેમ વિજ્ઞાનનો સમુદાય(જ્ઞાનશકિત) પણ તે પાંચ ભૂતોમાંજ લય પામે છે, અર્થાત મળી જાય છે. આથી ભિન્ન આત્મા નથી અર્થાત મરીને પુર્ન:જન્મ નથી.

• જેમ તાડી, લોટ વગેરે મદિરાના અંગમાંથી માદક શકિત ઉત્પન્ન થાય છે તેમ દેહ રૂપે પરિણામ પામેલા પાંચ ભૂતોમાંથી જ્ઞાનશકિત ઉત્પન્ન થાય છે.

• આ અર્થના આધારે ઇન્દ્રભૂતિ-વિપ્ર સમજતા હતા કે જીવનું સ્વતંત્ર અસ્તિત્વ નથી.

જયારે આ સંશય નું સમાધાન​ કરતાં એ વેદવાકયનો સર્વજ્ઞ શ્રી મહાવીર પ્રભુએ કહેલો સાચો અર્થ:

• “विज्ञान” એટલે જ્ઞાન દર્શનનો ઉપયોગ.
• આ જ્ઞાન દર્શનના ઉપયોગ સ્વરૂપ જે વિવિધ પર્યાયો, તેનો જે “घन” એટલે સમૂહ, એ જ આત્મા હોવાથી આત્માને विज्ञानघन કહી શકાય છે.

અર્થાત​ આત્માના પ્રત્યેક પ્રદેશે જ્ઞાનના અનંત અનંત પર્યાયો રહેલા છે માટે विज्ञानघन એટલે જ આત્મા

• તથા ”ददद” એ પણ વેદનું વાક્ય સૂચવે છે, ”દમન, દાન અને દયા” એ ત્રણને જે જાણે છે તે આત્મા છે.

• આમ, વેદ વાક્યમાં પણ પરસ્પર વિરોધ આવ્યા સિવાય “આત્મા છે” એમ સિદ્ધ થાય છે.

• આ અર્થ થી એ સમર્થ પંડિતનો સંશય નષ્ટ થયો અને ”જીવ - આત્મા છે” એ સ્વીકારી પ્રવજ્યાના પુનિત પંથે પ્રયાણ કરી સપરિવાર(૫૦૦ શિષ્યો સહિત​) ઇન્દ્રભૂતિ સર્વજ્ઞ પ્રભુ શ્રી મહાવીર પરમાત્માના પ્રધાન શિષ્ય રત્ન થયા.

હવે પછીનાં ભાગમાં આપણે પ્રદેશી રાજા અને શ્રી કેશી ગણધર મહારાજા વચ્ચે થયેલો આત્મા વિશેનો સંવાદ જોઇશું