ભાગ ૫૭: રાજાને સાધુ બનેલો જોઇ ઇન્દ્ર મહારાજા તેમના ચરણોમાં ઝૂકી પડ્યા.

આગળનાં ભાગમાં આપણે દશાર્ણનગરના રાજા દશાર્ણભદ્રનું દ્રષ્ટાંત જોઇ રહ્યા હતા…

અહંકારી માણસ એમ જ માને છે કે મારા જેવો કોઇ નથી

• પણ જ્યારે એ પોતાનાથી અધિક શક્તિશાળી માણસને જુએ છે ત્યારે એના મનની હાલત વિચિત્ર થઈ જાય છે !
• દીવો અંધકાર વખતે અભિમાન કરે ત્યાં સુધી ઠીક છે. એનું અભિમાન જળવાઇ રહે છે, પણ સૂર્યોદય થતાં જ દીવાનો મહિમા ખતમ થઇ જાય છે. એના અહંકારને જબરદસ્ત ચોટ લાગે છે. એની આસપાસ ઘૂમનારા લોકો બંધ થઇ જાય છે. સારું છે કે દીવો સૂરજનો વિરોધ નથી કરતો….
  પણ આ જગ્યાએ માણસ હોય તો? નથી લાગતું કે દીવો માણસથી વધારે સમજદાર છે?
• દીવા પાસેથી જો આટલું શીખી લઇએ તો કેટલું સારું!

“અભિમાન તો રાજા રાવણનું પણ નથી રહ્યું” એમ આપણે શા માટે કહીએ છીએ?

• કારણ કે ગમે તેવો મોટો માણસ હોય, પણ એથીય વિશેષ મોટો માણસ આ દુનિયામાં મળી જ રહેવાનો.
• શેરના માથે સવા શેર હોય જ !
• રાવણ જેવા મોટા માણસનો પણ અહંકાર નથી રહ્યો તો બીજા કોનો રહેવાનો?
• એક રીતે એ સારું જ છે. જેથી કોઇ માણસ પોતાને મળેલી વિશિષ્ટ શક્તિઓથી અત્યંત છકી ન જાય! કુદરત એ રીતે બધાને નિયંત્રિત કરે છે, સમતુલા બનાવી રાખે છે ! જો એમ ન હોય તો માણસ કોઇનેય ગાંઠે નહિ !

ક્ષણવારમાં રાજાના અહંકારનો હિમાલય ઓગળી ગયો.

• અરેરે… મેં નકામો સમૃદ્ધિનો ગર્વ કર્યો. ક્યાં આ ઇન્દ્રની સાગર જેવી સમૃદ્ધિ ને ક્યાં મારી બિંદુ જેવી સમૃદ્ધિ ? કદાચ બિંદુ જેવી પણ નહિ! આટલી સમૃદ્ધિ હોવા છતાં ઇન્દ્રમાં નમ્રતા કેટલી છે? એ ભગવાનના દરેક અભિષેક વખતે બળદનું રૂપ લઈ અભિષેક કરે છે. ને જાણે ભગવાનન એ કહે છે, ભગવન! હું તો બળદીયો છું! બુદ્ધિ વગરનો બળદીયો! ઈન્દ્રની આવી નમતા અને મારો આવો અહંકાર? સાચે જ અધૂરો ઘડો છલકાય છે! 

પૂરા સો છલકે નહિ છલકે સો અદ્ધા 
ઘોડા સો ભૂકે નહિ ભૂકે સો ગદ્ધા॥ 

• રાજાનું અહંકાર પરનું ચિંતન આગળ ચાલ્યું. રાજયમાં પણ એને અહંકારનું પોષણ જ દેખાયું. શું પડ્યું છે આ રાજ્યમાં? અહંકારના પોષણ સિવાય રાજ્ય સિંહાસનમાં બીજું કયું સુખ છે? બધા લોકોને સમાન રીતે બે હાથ છે, બે પગ છે, બે આંખ છે, એક માથું છે. બધા મૂઠી ધાન જ ખાય છે. રાજા પણ કાંઇ એથી વધુ નથી ખાતો. બધા એક જોડી જ કપડા પહેરે છે. રાજા કાંઇ વધુ નથી પહેરતો. બધાને છ ફૂટની જ જમીન જોઇએ છે. રાજા કાંઇ વધુ નથી વાપરી શકતો. તો પછી રાજા બનવામાં સુખ શું? ઊંડાણથી જોવા જઈએ તો સુખ તો નહિ, પણ દુ:ખ જ છે.

સતત ક્રૂર વિચારોમાં રહેવું !
યુદ્ધો કરવા !
સામ-દામ, દંડ, ભેદ આદિના વિચારોમાં રમ્યા કરવું !
સદા ટેન્શન લઇને ફરવું! યુદ્ધ કરવા સજ્જ રહેવું !
કાવા-દાવા અને ખટપટો કર્યા જ કરવી !
લોકો તરફ થી નિંદા સહવી !
સતત ચોકીદારોની વચ્ચે રહેવું !
મુક્તપણે ફરી ન શકવું !
નિર્ભયપણે ખાઇ ન શકવું !
શાંતિથી ઊંઘ કે ભોજન લઈ ન શકવા ! આમાં સુખ છે ક્યાં? 

• વિવેકદૃષ્ટિ જ્યાં સુધી બિડાયેલી હોય છે ત્યાં સુધી આમાં પણ સુખ લાગે છે, પણ વિવેકદૃષ્ટિનો ઊઘાડ થતાં જ અહંકાર ઊભી પૂંછડીએ ભાગી છૂટે છે. અહંકાર ભાગતાં જ સુખની માન્યતાઓ પણ બદલાઇ જાય છે, સાચા અને નકલી સુખની પરખ થઇ જાય છે. 

• આમ , રાજાનો અહંકાર ઓગળી ગયો હતો. વિવેકદૃષ્ટિનો ઉન્મેષ થઈ ગયો હતો અને સુખના સમીકરણો બદલાઈ ગયા હતા,

• રાજાએ વિચાર્યું શા માટે અહંકારનો ભાર લઈને દુઃખી જીવન જીવવું? શા માટે અહંકારને અળગો મૂકી પ્રભુ ચરણોમાં જીવન સમર્પિત  ન કરવું? સંસારમાં છું ત્યાં સુધી ડગલે-પગલે અહંકારને ચોટ લાગ્યા જ કરવાની, પણ સંયમ-જીવનમાં ચોટની કોઇ જ સંભાવના નથી. કારણ કે ત્યાં અહંકાર જ નથી. 

• રાજાએ વિચારને ત્યારે ને ત્યારે જ અમલમાં મૂકી દીધો. વસ્ત્રો આભૂષણો ઊતારી, કેશનું લોંચ કરી પ્રભુ સમક્ષ દીક્ષા લીધી. પ્રભુને ત્રણ પ્રદક્ષિણા આપી વંદન કર્યું.
• રાજાને સાધુ બનેલો જોઇ ઇન્દ્ર મહારાજા તેમના ચરણોમાં ઝૂકી પડ્યા અને કહેવા લાગ્યા

હે મહાત્મન !
તમે કમાલ કરી !
તમે હવે જીતી ગયા, હું હારી ગયો. તમારા સમૃદ્ધિના ગર્વને તોડવા જ મેં આ મારી ઋદ્ધિ બતાવી હતી.
પણ મહાત્મન ! આપે આંતર સમૃદ્ધિ બતાવીને મને જીતી લીધો છે. હું લાખ શિર પટકું, તો પણ આ જન્મમાં તમારા જેવો સાધુ બની શકું તેમ નથી.

• ઇન્દ્ર મહારાજાની આવી સ્તુતિથી પણ મૂનિને(રાજાને) હવે અહંકાર આવ્યો નહિ. કારણ કે અહીં આવ્યા પછી પણ જો અહંકાર થાય તો ફરક શું પડ્યો? અહીં તો અહંકાર-મુક્ત જીવન જીવવાનું છે.

• બધું જ પ્રભુના ચરણોમાં સમર્પિત કરી દીધું હતું. અહંકાર કરવાનો હવે કોઇ અધિકાર ન્હોતો. 

• આ ઘટના આપણને એક જ વાત સમજાવે છે કે આપણામાં રહેલા અને આપણને જ હેરાન કરતા અવળચંડા અહંકારને આપણે ઓળખ​વો જોઇએ. અહંકારની જંજીરમાંથી છૂટીએ એટલે  જીવન સુખથી છલકાઈ જાય.

હ​વે પછીનાં ભાગમાં આપણે શાલિભદ્રના વૈભ​વ વિશે જોઇશું….